بازیافت خاک پوششی

با بازیافت خاک پوششی، خاک مرغوب پیت وارداتی را برای همیشه حفظ کنیم و بارها و بارها از آن استفاده نماییم. به این طریق ضمن حصول عملکرد بالا، هزینه تولید نیز کاهش می یابد.

این روز ها در ایران یکی از مشکلات صنعت پرورش قارچ دکمه ای،که ۳۰ درصد هزینه‌ها ی مواد اولیه این صنعت را به خود اختصاص می دهد, تهیه خاک پوششی مرغوب است. به ازائ هر ۲۰ متر مربع کمپوست، حدود یک متر مکعب خاک پوششی لازم است. اگر قیمت خاک پیت مرغوب وارداتی را به ازای هر متر مکعب ۵۰۰۰۰۰ تومان حساب کنیم، به ازای هر متر مربع بستر کشت حدود ۲۵۰۰۰ تومان هزینه خرید خاک پیت مرغوب می شود.

کمبود معادن پیت در کشور سبب شده است تا خاک پوششی از کشور‌های اروپایی با قیمت بسیار بالا با خروج ارز، وارد کشور شود. در کشور‌های اروپایی برای برداشت از منابع پیت محدودیت‌هایی اعمال شده است. آنها هم به دنبال جایگزین‌های مناسب خاک پیت هستند. تاکنون هیچ تحقیقی نتوانسته است این مشکل را به طور کامل بر طرف نماید. از همین حیث بود که در مرکز تحقیقات قارچهای خوراکی دانشگاه فردوسی مشهد تحقیقات در زمینه حل مشکل خاک پوششی از چند سال گذشته شروع شد. در طی چند سال تحقیق در این زمینه موفق به بازیافت خاک پوششی مصرف شده در مراحل تولید قارچ دکمه ای شدیم، بطوریکه کمک شایانی به حفظ این ماده با ارزش نموده، مانع از تخریب محیط زیست و کاهش هزینه تولید و خروج ارز از کشور می‌شود.

تعدادی از خصوصیاتی که برای خاک پوششی برشمردیم پس از استفاده تغییر می‌کنند و بقیه خصوصیات تغییر چندانی نمی‌نمایند. خصوصیاتی از خاک پوششی که در اثر استفاده تغییر می‌کنند عبارتند از:

۱- شوری یا EC آن بالا رود.

۲ _ اسیدیته یا pH آن افزایش می یابد.

۳ – ماده آلی نپوسیده درآن تجمع می‌ یابد.

۴ – اندامهای تکثیری آفات و بیماریها در آن تجمع پیدا می‌کند.

در طی آزمایشاتی که بر روی خاک بازیافتی در دانشکده کشاورزی مشهد انجام شد، مشخص شد که EC از ۰.۱۵ به ۱.۲۷ میلی موس در خاک مصرف شده افزایش یافته است و میزان pH نسبت به خاک اولیه از ۷.۵ به ۷.۲ رسیده است و خاک بازیافتی دارای مقادیر ابل توجهی از میسلیوم‌های نپوسیده است که در خاک پوششی باقی مانده اند.

آزمایشات ما نشان داد که خصوصیات دیگر خاک پوششی مصرف شده، از جمله میزان جذب و نگهداری آب در خاک بازیافتی نسبت به خاک پوششی اولیه هیج تغییری نکرده است. راهکاری که گروه تحقیقاتی قارچهای خوراکی در مشهد برای بازیافت خاک پیت به آن رسید، به قرار ذیل می‌باشد.

در موقع تخلیه سالن کشت،خاک پوششی را به راحتی می توان از روی بستر جدا کرد. با سیلو کردن خاک بازیافتی درجه حرارت آن در اثر تجزیه میسلیوم نپوسیده افزایش یافته و به راحتی میسلیوم‌های قارچ می‌پوسند و به مواد آلی پوسیده تبدیل می‌شود. افزایش ماده آلی پوسیده باعث بهبود ساختمان خاک می‌شود. بنابراین با سیلو کردن خاک بازیافتی مرطوب و زیر و رو کردن آن در طی چند دوره چند هفته‌ای، می‌توان از مواد آلی نپوسیده رهایی یافت (همانطور که در استفاده از کمپوست مصرف شده این عمل انجام می‌شود). درضمن گرم شدن خاک پوششی باعث از بین رفتن بسیاری از آفات و بیماری‌ها نیز می‌شود. پس از پوسیدن مواد آلی می‌توان خاک را در سطحی سیمانی شیب دار با عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر قرار داد و با افزدودن آب شیرین یا آب مقطر جمع آوری شده از بخار موجود در سالن‌های کشت، آن را چند بار آبشویی کرد. با این آبشویی‌ها نمک‌های موجود در خاک حل و شسته می‌شوند و EC خاک به حد مطلوب (کمتر از ۰.۷ میلی‌موس) کاهش پیدا می‌کند. برای ترمیم pH خاک پوششی می‏توان از آهک استفاده کرد.

با اعمال تیمارهای مذکور خصوصیات این خاک بازیافتی شبیه خصوصیات خاک اولیه خواهد شد. معذالک برای استفاده مجدد به عنوان خاک پوششی بایستی مثل خاک اولیه ضد عفونی شود. شرایط ضدعفونی را در بخش قبلی ذکر کردم.

در کشتهای غیر مکانیزه، در جمع آوری خاک پوششی از سطح بستر یک مشکل عمده وجود دارد و آن جدا کردن خاک پوششی از کمپوست در آخر دوره پرورش قارچ است. چون خاک به کمپوست چسبیده و جدا کردن آن بطور خالص از کمپوست مشکل و وقت‌گیر است. برای حل این مشکل کافی است وقتی میسلیوم کمپوست را به خوبی پر نمود یک توری پلاستیکی با منافذ ۱.۵ تا ۲ میلی متری روی کمپوست قبل از اعمال خاک پهن شود و سپس عمل خاکدهی انجام شود. میسلیوم‌ها به راحتی از منافذ توری عبور کرده و به داخل خاک نفوذ می‌کنند.

در طی آزمایشاتی که انجام شد مشخص گردید که پهن کردن توری در مقایسه با شاهد (بدون توری) نه تنها عملکرد را کاهش نداد، بلکه ۱۰% هم باعث افزایش عملکرد شد. بنابراین با پهن کردن توری پلاستیکی بلافاصله قبل از اعمال خاک پوششی و برداشت کامل خاک مصرف شده به کمک این توری و اعمال عملیاتی که ذکر شد، بارها و بارها می‌توان از یک خاک پوششی خوب استفاده کرد، همانطور که در یک مزرعه سالهای متمادی محصولات متعدد کشت می‌شود.

خوشبختانه در بازدیدی که اخیرا از یکی از واحدهای صنعتی تولید قارچ داشتم، به پیشنهاد های بنده جامه عمل پوشیده بودند و خاک پوششی را بازیافت می کردند. ویدیوهای پیوست را ملاحظه نمایید. در روش مکانیزه پهن کردن توری لازم نیست. موقع تخلیه با استفاده از یک تیغه در ارتفاع مناسب می توان خاک‌پوششی را از کمپوست جدا و آن را به مسیر دیگری هدایت کرد. مخلوط شدن قسمتی از کمپوست با خاک پوششی مشکلی ایجاد نمی کند. در کشورهایی که منبابع خاک پیت ندارند، یکی از ترکیباتی که در مخلوط با خاک‌پیت برای خاک‌پوششی استفاده می شود، کمپوست مصرف شده است.