اینکه کمپوست هرچه سریع تر توسط میسلیوم قارچ خوراکی اشغال شود و ضمن کوتاه نمودن دوره رشد، فرصت رشد را از قارچهای رقیب بگیرد، کاملا منطقی است و خواسته همه سالن داران می باشد. اما از چه طرقی می توانیم به این خواسته برسیم. مطالعات و تجربیات نشان می دهند که فاکتورهایی که بر سرعت رشد میسلیوم در کمپوست موثرند، زیاد می باشند.
۱- یکی از فاکتورهایی که بر سرعت رشد میسلیوم در کمپوست موثر می باشد، خصوصیت ذاتی و یا ساختار ژنتیکی نژاد مورد استفاده می باشد. بنده از یک نژاد در اثر جهش و تغییرات ژنتیکی خودبخودی که به صورت sector در پتری دیش ظاهر می شوند، نژادهایی با سرعت رشد کندتر و نژادهایی با سرعت رشد سریعتر بدست اورده ام. اما آنچه که تجربیات و آزمایشات ما نشان می دهد این است که رابطه ای بین سرعت رشد میسلیوم در کمپوست با عملکرد قارچ وجود ندارد. مثلا نژاد ایتال اسپاونی که توسط بعضی از شرکتهای تولید کننده کمپوست استفاده می شود، کند رشد می باشد و لی نژادهای A15 , 737 و H2 از سرعت رشد بالایی برخوردارند، در حالیکه از نظر عملکرد با هم اختلافی ندارند. در حالت استاندارد H2 دوازده روزه، ۷۳۷ و A15 چهارده روزه و ایتال اسپاون ۱۷ روزه کمپوست را کاملا اشغال کرده و برای خاکدهی آماده می کنند. نوع بذر مورد استفاده غالبا توسط شرکت کمپوست سازی انتخاب می شود و سالن دار نقشی در آن ندارد، مگر اینکه قبلا با کمپوست سازی هماهنگی کرده باشد.
۲ – میزان pH کمپوست نیز در سرعت رشد میسلیوم موثر است. این پارامتر در اختیار کمپوست سازی است و سالن دار به راحتی نمی تواند در آن تغییری ایجاد نماید. pH مناسب در حد خنثی است یعنی حدود ۷. معذالک ممکن است pH کمتر از ۷ مثلا ۶.۵ سرعت رشد میسلیوم را بیشتر نماید، اما قارچهای رقیب هم در این pH رشد بیشتری خواهند داشت. بنابراین با در نطر گرفتن مجموع جوانب، همان pH=7 تا pH=7.5 توصیه می شود.
۳ – یکی دیگر از فاکتورهایی که بر سرعت رشد میسلیوم قارچ تاثیر دارد، دما است. آزمایشات تجربی نشان داده است که بهترین دما برای رشد میسلیوم قارچ خوراکی دکمه ای سفید، در کمپوست و یا خاک پوششی، ۲۳ تا ۲۴ درجه است. حال به هر طریقی که سالن دار باعث تغییر در این دما شود و آنرا بیشتر و یا کمتر کند، سرعت رشد میسلیوم را کمتر می کند. تمام نژادهای قارچ خوراکی دکمه ای سفید گونه آگاریکوس بای اسپوروس همین دامنه دمایی را می پسندند و اختلاف قابل توجهی بین آنها وجود ندارد. ما از این گونه قارچ، نژاد زمستانه و تابستانه نداریم. معذالک، گونه دیگری از قارچ دکمه ای وجود دارد که آگاریکوس بایتورکوئیس نامیده می شود. دمای بهینه این گونه چند درجه ای بالاتر از دمای بهینه آگاریکوس بای اسپوروس است.اما به علت عملکرد کمتر این گونه، تولید کنندگان رغبتی به کشت آن نشان نمی دهند. بنابراین توصیه می شود دمای کمپوست را از زمان ورود آن به سالن تا زمان اعمال شوک سرما، در حد ۲۳ تا ۲۴ درجه سانتیگراد نگه دارید. دمای کمتر از این مقدار، باعث طولانی شدن دوره رشد و دمای بیشتر از این باعث کاهش پتانسیل عملکرد می شود. دمای بیشتر از ۳۲ درجه آسیب جدی به میسلیوم وارد می کند و اگر مدت زمان طولانی در معزض این دما قرار گیرد، میسلیوم می میرد. آنچه که بیش از هرچیز باید تاکید کنم این است که نوسانات دما (کم و زیاد شدن های متوالی، مثلا در طول شب دمای کمپوست پایین و در طول روز دمای آن بالا باشد و دلمان خوش باشد که متوسطش ۲۴ درجه است) در حین اسپاون ران، به شدت باعث کاهش عملکرد قارچ می شود. یکی از سالن داران استان اردبیل که در یکی از کارگاه های آموزشی ما شرکت کرده بودند، می فرمودند که بهترین سالنش از نظر عملکرد، سالنی است که از نظر موقعیت طوری واقع شده است که در طی اسپاون ران کمترین نوسانات دمایی را تجربه می نماید.
۴ – عامل دیگری که در سرعت اشغال کمپوست توسط میسلیوم موثر است، میزان بذر یا اسپاون می باشد. قبلا هم عرض کرده ام که آزمایشات تجربی نشان داده است که بهترین میزان بذر در قارچ دکمه ای سفید، در تابستان به ازای هر تن کمپوست ۳ کیلو گرم و در زمستان ۵ کیلو گرم می باشد. من اصلا نمی دانم چرا در کشود ما به ازای هر تن کمپوست ۱۰ کیلو گرم بذر و یا حتی بیشتر استفاده می کنند؟ چه توجیهی وجود دارد. وقتی که آزمایشات میدانی نشان داده است بیشترین مقدار عملکرد قارچ در سالن ایده آل در تابستان با ۳ کیلو گرم به ازای هر تن کمپوست حاصل می شود، سه برابر مقدار توصیه شده برای چیست. میزان بذر بیشتر در کمپوست، تنفس بیشتر میسلیوم را به دنبال خواهد داشت و پیامد ان تولید گرمای بیشتر در کمپوست خواهد بود. کدامیک از سالنداران در تابستان با مشکل سرد کردن کمپوست دست و پنجه نرم نمی کنند؟ مدام در گروه ها می بینم که می فرمایند در حالی که دمای سالن را به ۲۲ رسانده اند ولی دمای کمپوست از ۲۷ پایین تر نمی آید. آیا یکی از دلایلش میزان بذر بیشتر از اندازه نیست؟ عزیزان من میزان بذر در قارچ دکمه ای در تابستان ۳/.% و در زمستان ۵/.%. کفایت می کند. میژان بذر بیشتر یعنی تولید گرمای بیشتر در کمپوست و افزایش دمای آن به بیش از ۲۴ درجه سانتی گراد که پیامد آن تحمیل هزینه سرد کردن سالن (اگر میسر شود) و کاهش پتانسیل عملکرد قارچ می باشد.
۵ – عامل دیگر که در رشد میسلیوم در درون کمپوست موثر می باشد، میزان اکسیژن است. میزان اکسیزن هوا حدود ۲۱ درصد و میزان CO2 برابر با ۰۳/.% یا ۳۰۰ppm است. بدون اکسیژن رشد میسلیوم قارچ متوقف می شود. بهتر است پس از ورود کمپوست مایه زنی شده به سالن، درب سالن را کیپ ببندیم تا رطوبت کمپوست از دست نرود و آفات و امراض هم فرصت ورود به سالن را پیدا نکنند. ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا با بستن دربهای سالن، در اثر تنفس میسلیومها میزان CO2 سالن بالا نمی رود و میزان اکسیژن کاهش پیدا نمی کند؟ بله درست است همین اتفاقات می افتد. خوشبختانه میسلیوم قارچ دکمه ای و یا به عبارت دیگر این قارچ در فاز رویشی به افزایش CO2 مقاوم است و اگر غلظت این گاز تا ۵۰۰۰ppm هم برسد، مشکلی برای رشد میسلیوم قارچ ایجاد نمی کند. اگر اکسیژن هم تا ۱۶%کاهش پیدا کند، مشکلی پیش نمی آید. بنابراین در زمان اسپاون ران، سیرکولاسیون هوا در سالن برای یکنواخت نمودن دمای آن، لازم است، اما هوادهی لازم نیست، مگر اینکه میزان کمپوست در سالن خیلی زیاد بوده و در اثر تنفس میسلیومها، غلظت اکسیژن به کمتر از ۱۶% برسد و یا غلظت CO2 به بیش از ۸۰۰۰ppm برسد.
