“شتر خالی بار هم راه می رود”
این اصطلاحی است که در زبان فارسی مرسوم است. یعنی لازم نیست حتما با ظرفیت کامل کار کرد. یعنی در سالنی با ظرفیت ۲۰ تن می شود ۱۰ تن کمپوست ریخت. به جز کاهش صرفه اقتصادی استفاده از ظرفیت سالن، مشکل خاص دیگری پیش نمی آید. آیا در استفاده از بونکر و تونل پاستوریزه هم همین موضوع مصداق دارد؟ یعنی می توان با بونکری که نصف ظرفیت آن تکمیل شده است، کمپوست خوبی تهیه کرد؟ آیا می توان با تونل نیمه پر هم مثل تونل پر، کمپوست را به خوبی فراوری کرد؟ وقتی کمپوست سازی مشتری کافی ندارد، مجبور است با بونکر و تونل نیمه پر کار کند. مثلا به جای ۴۰ تن کمپوست، ۲۰ تن تولید نماید. و یا به جای ۸۰ تن با ۵۰ تن کار کند. در این حالت آیا می توان با همان تنظیمات قبلی از نظر هوادهی کار کرد؟ یا باید تمهیداتی اندیشید؟
مقدار کمپوست در هر بونکر بستگی به مساحت بونکر دارد. در هر متر مربع بونکر حدود ۱۳۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلوگرم کمپوست می توان قرار داد. عرض و طول بونکر را طوری طراحی می کنند که کمپوست داخل آن در انتهای فاز۱ بتواتد ظرفیت یک، دو و یا سه تونل پاستوریزه را به طور کامل، تکمیل نماید. ابعاد تونل پاستوریزاسیون نیز باید طوری طراحی شود که برای یک، دو،سه ،…..سالن کشت استاندارد، کمپوست فاز ۲ تحویل دهد. فرض کنید ابعاد تونل پاستوریزاسیون ۳ ×۲۵×۴ متر است. اگر این تونل تا ارتفاع ۲/۲ تا ۲/۳ متری از کمپوست پر شود، در انتهای فاز ۲ حدود ۱۸۰ متر مکعب کمپوست تحویل خواهید داد (ارتفاع کمپوست در طی سه تا ۵ روز دوره پاستوریزاسیون و شیرین سازی، کاهش پیدا می کند). وزن هر متر مکعب کمپوست آماده مایه زنی با رطوبت ۶۷%، حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم است. با این مقدار کمپوست می توان چهار سالن استاندارد ۲۳ تا ۲۵ تنی (۲۰ × ۶ در پنج طبقه) را پر نمود.
آیا می توان با تونل پاستوریزاسیون نیمه پر کمپوست خوبی فراوری کرد؟
ارتفاع کمپوست در تونل پاستوریزاسیون در شرایط استاندارد نباید از ۲ متر کمتر و از ۲/۵ متر بیشتر باشد. با هر ارتفاعی که تونل پاستوریزاسیون را پر می کنید، باید در در همه جای آن فشردگی و ارتفاع کمپوست یکسان باشد. در غیر اینصورت سرعت جریان هوا در قسمتهای متراکم تر و با ارتفاع بیشتر، نسبت به قسمتهای دیگر کمتر خواهد شد و در چنین شرایطی کمپوستی یکنواخت از نظر کبفیت نخواهیم داشت. در ضمن، حتما باید فاصله سطح کمپوست تا سقف تونل ۷۰ و یا بیش از ۷۰ سانتی متر باشد. این فضا برای سیرکولاسیون هوای داخل تونل و همگن سازی دمای کمپوست لازم است. اگر بنا به دلایلی ارتفاع کمپوست در تونل کمتر از ۲ متر باشد، باید میزان ورود هوای تازه به تونل و مقدار هوای سیرکوله را کمتر کنیم. اگر مقدار هوای تازه کمتر نشود، رطوبت کمپوست، بیش از حد نرمال از دست خواهد رفت. در حالت نرمال در طی فرایند پاستوریزاسیون و شیرین سازی حدود ۸% رطوبت کمپوست را از دست می دهیم. یعنی از ۷۵% به ۶۷% می رسیم. اگر میزان رطوبت و ارتفاع کمپوست در تونل از حد استاندارد خارج شود، دستورالعمل های ارائه شده جواب نخواهد داد و باید تغییراتی در آنها اعمال کرد. اینکه این تغییرات چقدر باید باشد، بایستی با آزمون و خطا و اجرای طرح های آزمایشی و تجربه مقدارشان را بدست آورد. این کار وقت گیر و هزینه بر است. بنابراین بهتر است شرایط استاندارد، شرایطی که محققان در طی سالیان متمادی با اجرای طرحهای آزمایشی، مقدار بهینه آنها را بدست آورده‌اند، را رعایت کنیم تا کیفیت کمپوست تولید شده در سری های مختلف دچار نوسان نشود.
آیا می توان با بونکر نیمه پر کمپوست خوبی فراوری کرد؟
در کف بونکر سیستم اسپیگوت تعبیه شده است، بطوریکه هوا با فشار زیاد از این لوله ها خارج شده و کمپوست را تهویه می نمایند. در بونکر اول و دوم ارتفاع کمپوست می تواند تا چهار متر هم برسد. در حالیکه دامنه ارتفاع کمپوست در بونکر نسبت به ارتفاع آن در تونل پاستوریزاسیون، از حساسیت کمتری برخوردار است، اما محاسبات و استنباط من این است که بونکر نیز باید به صورت همگن پر شود. یعنی استفاده از آن به صورت نیمه پر، (قسمتی از آن کاملا خالی باشد) به صلاح نیست. به شکل بالاکه بونکر نیمه پر را نشان می دهد توجه کنید.
درست است که فشار هوا در کلکتور زیاد است، اما این بدان مفهوم نیست که مقدار خروجی هوا از منافذی که ۳ تا ۴ متر کمپوست روی آنها قرار گرفته است، با مقدار خروجی هوا از منافدی که هیچ کمپوستی روی آنها نیست، برابر می باشد. البته تعدادی از همکاران ممکن است با من همراهی نکنند و اعتقاد داشته باشند که با خالی بودن قسمتی از بونکر، سهم قسمتهای پر از نظر هوادهی کاهش پیدا نمی کند. بنده با بحث هایی که با دوستانم داشتم، قانع نشدم. به نظر من در روزهای اول کمپوست سازی، ممکن است این کاهش فسار قابل ملاحظه نباشد، ولی با پیشرفت کار و نرم شدن کمپوست، سهم هوای خروجی از منافذی که یالای انها به ارتفاع سه متر کمپوست قرار گرفته است، کمتر خواهد شد. چون تعدادی از منافذ آزادند و هوا راحت تر از آنها خارج می شود.
بنابراین توصیه می کنم کمپوست را در بونکر مثل پرکردن تونل، یکنواخت پر کنید و هیچ جای انرا خالی نگذارید. بونکر تغییرات ارتفاع کمپوست را تا حدی که گرمای تولیدی اش خیلی کم نشود و بتواند به ۸۰ درجه سانتیگراد برسد،می تواند تحمل کند. البته با کاهش ارتفاع کمپوست در بونکر، باید سیکل روشن و خاموش بودن فن سانتریفیژ تغییر کند بطوریکه زمان روشن بودن آن کمتر شود تا ضمن رساندن اکسیژن کافی به کمپوست، مانع از سرد شدن بیمورد ان شویم. یکبار دیگر جدول مشخصات یک بونکر کوچک را که برای واحدهای ۲۲۰ تن قارچ در سال مناسب است می گذارم. مقدار حداقل و مقدار نرمال کمپوست در این بونکر ارائه شده است. با یک تناسب ساده می توانید این مقادیر را برای بونکرهای خودتان محاسبه نمایید. این جدول از منابع علمی معتبر اقتباس شده است. اگر خالی بودن قسمتی از سطح بونکر مشکلی ایجاد نمی کرد، آوردن حداقل کمپوست در بونکر مفهومی پیدا نمی کرد.
