بازیافت خاک پوششی

با بازیافت خاک پوششی، خاک مرغوب پیت وارداتی را برای همیشه حفظ کنیم و بارها و بارها از آن استفاده نماییم. به این طریق ضمن حصول عملکرد بالا، هزینه تولید نیز کاهش می یابد.

این روز ها در ایران یکی از مشکلات صنعت پرورش قارچ دکمه ای،که ۳۰ درصد هزینه‌ها ی مواد اولیه این صنعت را به خود اختصاص می دهد, تهیه خاک پوششی مرغوب است. به ازائ هر ۲۰ متر مربع کمپوست، حدود یک متر مکعب خاک پوششی لازم است. اگر قیمت خاک پیت مرغوب وارداتی را به ازای هر متر مکعب ۵۰۰۰۰۰ تومان حساب کنیم، به ازای هر متر مربع بستر کشت حدود ۲۵۰۰۰ تومان هزینه خرید خاک پیت مرغوب می شود.

کمبود معادن پیت در کشور سبب شده است تا خاک پوششی از کشور‌های اروپایی با قیمت بسیار بالا با خروج ارز، وارد کشور شود. در کشور‌های اروپایی برای برداشت از منابع پیت محدودیت‌هایی اعمال شده است. آنها هم به دنبال جایگزین‌های مناسب خاک پیت هستند. تاکنون هیچ تحقیقی نتوانسته است این مشکل را به طور کامل بر طرف نماید. از همین حیث بود که در مرکز تحقیقات قارچهای خوراکی دانشگاه فردوسی مشهد تحقیقات در زمینه حل مشکل خاک پوششی از چند سال گذشته شروع شد. در طی چند سال تحقیق در این زمینه موفق به بازیافت خاک پوششی مصرف شده در مراحل تولید قارچ دکمه ای شدیم، بطوریکه کمک شایانی به حفظ این ماده با ارزش نموده، مانع از تخریب محیط زیست و کاهش هزینه تولید و خروج ارز از کشور می‌شود.

تعدادی از خصوصیاتی که برای خاک پوششی برشمردیم پس از استفاده تغییر می‌کنند و بقیه خصوصیات تغییر چندانی نمی‌نمایند. خصوصیاتی از خاک پوششی که در اثر استفاده تغییر می‌کنند عبارتند از:

۱- شوری یا EC آن بالا رود.

۲ _ اسیدیته یا pH آن افزایش می یابد.

۳ – ماده آلی نپوسیده درآن تجمع می‌ یابد.

۴ – اندامهای تکثیری آفات و بیماریها در آن تجمع پیدا می‌کند.

در طی آزمایشاتی که بر روی خاک بازیافتی در دانشکده کشاورزی مشهد انجام شد، مشخص شد که EC از ۰.۱۵ به ۱.۲۷ میلی موس در خاک مصرف شده افزایش یافته است و میزان pH نسبت به خاک اولیه از ۷.۵ به ۷.۲ رسیده است و خاک بازیافتی دارای مقادیر ابل توجهی از میسلیوم‌های نپوسیده است که در خاک پوششی باقی مانده اند.

آزمایشات ما نشان داد که خصوصیات دیگر خاک پوششی مصرف شده، از جمله میزان جذب و نگهداری آب در خاک بازیافتی نسبت به خاک پوششی اولیه هیج تغییری نکرده است. راهکاری که گروه تحقیقاتی قارچهای خوراکی در مشهد برای بازیافت خاک پیت به آن رسید، به قرار ذیل می‌باشد.

در موقع تخلیه سالن کشت،خاک پوششی را به راحتی می توان از روی بستر جدا کرد. با سیلو کردن خاک بازیافتی درجه حرارت آن در اثر تجزیه میسلیوم نپوسیده افزایش یافته و به راحتی میسلیوم‌های قارچ می‌پوسند و به مواد آلی پوسیده تبدیل می‌شود. افزایش ماده آلی پوسیده باعث بهبود ساختمان خاک می‌شود. بنابراین با سیلو کردن خاک بازیافتی مرطوب و زیر و رو کردن آن در طی چند دوره چند هفته‌ای، می‌توان از مواد آلی نپوسیده رهایی یافت (همانطور که در استفاده از کمپوست مصرف شده این عمل انجام می‌شود). درضمن گرم شدن خاک پوششی باعث از بین رفتن بسیاری از آفات و بیماری‌ها نیز می‌شود. پس از پوسیدن مواد آلی می‌توان خاک را در سطحی سیمانی شیب دار با عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر قرار داد و با افزدودن آب شیرین یا آب مقطر جمع آوری شده از بخار موجود در سالن‌های کشت، آن را چند بار آبشویی کرد. با این آبشویی‌ها نمک‌های موجود در خاک حل و شسته می‌شوند و EC خاک به حد مطلوب (کمتر از ۰.۷ میلی‌موس) کاهش پیدا می‌کند. برای ترمیم pH خاک پوششی می‏توان از آهک استفاده کرد.

با اعمال تیمارهای مذکور خصوصیات این خاک بازیافتی شبیه خصوصیات خاک اولیه خواهد شد. معذالک برای استفاده مجدد به عنوان خاک پوششی بایستی مثل خاک اولیه ضد عفونی شود. شرایط ضدعفونی را در بخش قبلی ذکر کردم.

در کشتهای غیر مکانیزه، در جمع آوری خاک پوششی از سطح بستر یک مشکل عمده وجود دارد و آن جدا کردن خاک پوششی از کمپوست در آخر دوره پرورش قارچ است. چون خاک به کمپوست چسبیده و جدا کردن آن بطور خالص از کمپوست مشکل و وقت‌گیر است. برای حل این مشکل کافی است وقتی میسلیوم کمپوست را به خوبی پر نمود یک توری پلاستیکی با منافذ ۱.۵ تا ۲ میلی متری روی کمپوست قبل از اعمال خاک پهن شود و سپس عمل خاکدهی انجام شود. میسلیوم‌ها به راحتی از منافذ توری عبور کرده و به داخل خاک نفوذ می‌کنند.

در طی آزمایشاتی که انجام شد مشخص گردید که پهن کردن توری در مقایسه با شاهد (بدون توری) نه تنها عملکرد را کاهش نداد، بلکه ۱۰% هم باعث افزایش عملکرد شد. بنابراین با پهن کردن توری پلاستیکی بلافاصله قبل از اعمال خاک پوششی و برداشت کامل خاک مصرف شده به کمک این توری و اعمال عملیاتی که ذکر شد، بارها و بارها می‌توان از یک خاک پوششی خوب استفاده کرد، همانطور که در یک مزرعه سالهای متمادی محصولات متعدد کشت می‌شود.

خوشبختانه در بازدیدی که اخیرا از یکی از واحدهای صنعتی تولید قارچ داشتم، به پیشنهاد های بنده جامه عمل پوشیده بودند و خاک پوششی را بازیافت می کردند. ویدیوهای پیوست را ملاحظه نمایید. در روش مکانیزه پهن کردن توری لازم نیست. موقع تخلیه با استفاده از یک تیغه در ارتفاع مناسب می توان خاک‌پوششی را از کمپوست جدا و آن را به مسیر دیگری هدایت کرد. مخلوط شدن قسمتی از کمپوست با خاک پوششی مشکلی ایجاد نمی کند. در کشورهایی که منبابع خاک پیت ندارند، یکی از ترکیباتی که در مخلوط با خاک‌پیت برای خاک‌پوششی استفاده می شود، کمپوست مصرف شده است.

مراحل تولید قارچ شاه صدف

۱. آماده سازی بستر کشت

خاک اره و تراشه چوب را به نسبت مساوی مخلوط کنید و در درون کیسه گونی به مدت ۲۴ ساعت خیس نمایید تا خوب آب جذب کنند. سپس به مقدار ۲۵% وزن خشک توده قبلی، سبوس گندم و یا برنج به آن اضافه نمایید. به مقدار ۵% مجموع وزن خشک مواد قبلی، کربنات کلسیم اضافه نمایید. رطوبت را در حد ۶۷ تا ۷۰% تنظیم نمایید. بستر آماده شده را در درون ظروف قابل اتوکلاو ریخته و به مدت ۲ تا ۴ ساعت (بسته حجم مواد در درون ظروف) اتوکلاو نمایید.
پس از سرد شدن به دمای ۲۵ درجه، مواد درون ظروف را در زیر هود استریل به میزان ۴% با بذر قارچ شاه صدف، تلقیح نمایید.
به مدت دو تا سه هفته در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد نگه دارید تا میسلیوم مواد درون ظروف را کاملا اشغال نماید. در این مرحله رطوبت نسبی سالن کشت را در حد ۹۰ تا ۹۵% حفظ نمایید. دی اکسید کربن را در حد ۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ پی پی ام نگه دارید. هر ساعت یک بار هوای اتاق کشت باید عوض شود. یعنی هر ساعت به اندازه حجم سالن کشت، هوای تازه وارد آن کنید. در این مرحله نور اصلا لازم نیست.

۲. تشکیل ته سنجاقی ها

دمای سالن را به ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد پایین بیاورید.
رطوبت نسبی رادر حد ۹۵ تا ۱۰۰% حفظ کنید. غلظت دی اکسید کربن را به حد ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ پی پی ام کاهش دهید. هر ساعت ۴ تا ۸ بار هوای سالن را عوض کنید.
نور در حد ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لوکس لازم است.
این شرایط را به مدت ۴ تا ۵ روز ادامه دهید تا ته سنجاقی ها ظاهر شوند.

۳. میوه دهی

چهار تا هشت روز پس از تشکیل ته سنجاقی ها، قارچهای بالغ آماده برداشت می شوند. برای اینکه قارچهای درشت داشته باشید، زمانیکه ته سنجاقی ها به اندازه نخود شدند، دو الی سه قارچ را نگه دارید و بقیه را با چاقوی تیزی حذف نمایید. در این صورت قارچها درشت خواهند شد و ممکن وزن هریک به ۲۰۰ گرم تا ۲۵۰ گرم هم برسد. موقع برداشت قارچ زمانی است که قطر کلاهک به حدود دو برابر قطر ساقه رسیده باشد ولی لبه های کلاهک هنوز مسطح نشده باشند.
در طی مدت میوه دهی، رطوبت نسبی سالن کشت را در حد ۸۵ تا ۹۰% حفظ کنید. اجازه ندهید غلظت دی اکسید کربن بالاتر از ۵۰۰ پی پی ام برود. کاهش غلظت دی اکسید کربن با ورود هوای تازه از بیرون از سالن، میسر می شود. با لامپ مهتابی نور در حد ۵۰۰ لوکس در سالن به مدت ۱۰ تا ۱۲ ساعت در شبانه روز، تامین شود.
این قارچ در طی دوران میوه دهی به آبیاری نیاز ندارد. در واقع آب در بستر کشت این قارچ نفوذ نمی کند. بنابراین تا می توانید رطوبت سالن را حفظ کنید تا تبخیر کمتری از سطح بستر کشت انجام شود.
پس از برداشت اولین فلاش، سطح بستر را تمیز نموده و با تامین شرایط رشد رویشی و سپس تامین شرایط برای تبدیل فاز رویشی به زایشی (در بند ۲ توضیح داده شد)، اجازه دهید قارچهای دومین فلاش ظاهر شوند. از هر کیلو گرم بستر کشت بر حسب وزن تر، ۲۵۰ گرم قارچ یعنی عملکرد ۲۵% قابل حصول می باشد.

پیشگیری از انتقال بیماری مایکوگون

پیشگیری از انتقال بیماری مایکوگون

بهترین راه برای مواجه نشدن با یک بیماری، پیشگیری از ورود آن بیماری است.هزینه پیشگیری کمتر از درمان است، البته اگر درمانی وجود داشته باشد. کنترل یعنی کاهش جمعیت عامل بیماری به حدی که خسارت اقتصادی فابل توجهی نرساند. راه های کنترل بیماری به قرار ذیل می باشد.

• خاک پوششی را در محیطی مسقف و درب بسته ذخیره کنید. اجازه ندهید اسپورهای این قارچ روی خاک پوششی بنشیند.
• قبل از تخلیه سالنها، آنرا cookout نمایید. یعنی درجه حرارت آنها را با استفاده از دیگ بخار به حدود ۸۰ درجه سانتیگراد رسانده و به مدت ۱۲ ساعت در این درجه نگهدارید.
• قبل از تخلیه سالنها،روی کمپوست‌ها آب بپاشیم تا در موقع تخلیه اسپورها به راحتی در محیط مزرعه پخش نشوند.
• هرگز اجازه ندهید تکه های کمپوست، ضایعات قارچ و اثری از خاک پوششی در اطراف سالنها دیده شود.
• کمپوست تخلیه شده و ضایعات قارچ را به فاصله ای دور (حداقل یک کیلومتر) منتقل کنید و روی آنها را با آهک بپوشانید.
• هیچوقت وسایل و ادوات یک سالن را به سالن دیگر نبرید، مگر اینکه آنها را ضدعفونی کرده باشید. روش ضدعفونی را انشالله در آینده خواهم گفت.
• قارچ چین‌ها از پوشیدن کلاه، دستکش یکبار مصرف و ماسک دریغ نکنند. برای هرسالن از لباس مخصوص همان سالن استفاده کنند. یکی از منابع پخش آلودگی از یک سالن به سالن دیگر، قارچ چین‌ها و مدیر تولید می باشند. در هر بار خروج از یک سالن و ورود به یک سالن کف کفشهای خود را ضدعفونی کنند.

برای جلوگیری از گسترش بیماری فردی کارآزموده هر روز قبل از اینکه قارچ چین ها شروع به کار کنند، بسترهای کشت را چک کند، به محض دیدن قارچ آلوده به مایکوگون، نیم بطری های نوشابه های پلاستیکی را که مقداری نمک در آن ریخته است، به صورت معکوس روی قارچ آلوده قرار دهد (تصویر پایین). لازم است قطر بطری کمی بیشتر از فطر فارچ باشد . نیم بطری را آنقدر به پایین فشار دهید تا لبه های پایین آن به کمپوست برسد. این عمل مانع از حرکت اندامهای تکثیری قارچ به قارچهای مجاور خواهد شد. قبل از آبیاری بایستی قارچهای آلوده جمع شده باشند چون یکی از راههای گسترش مایکوگون به قارچهای دیگر، آبیاری بستر کشت می باشد. قارچهای آلوده را به هیچ وجه با دست لمس نکنید. به قارچ چین ها آموزش دهید قارچهای آلوده را لکس نکنند و اگر قارچ آلوده تیمار نشده دیدند، چوبکی تمیز در کنار آن در خاک فرو کنند تا فرد کارآزموده مسئول ویژه، قارچ آلوده را تیمار کند. قارچ های آلوده را پس از جمع آوری در گودالی عمیق دور از واحد تولیدی دفن کنید و رویش آهک بپاشید و یا اتوکلاو کنید و به بیرون از مزرعه منتقل کنید.

دوستان در رابطه با کنترل شیمیایی این بیماری سئوال داشتند. از نظر علمی برای قارچ خوراکی کنترل شیمیایی هرگز توصیه نمی شود. اما اگر بخواهید اندامهای تکثیری قارچ مایکوگون را در خاک پوششی توسط ماده ای شیمیایی کنترل کنید، کار بندازیم تا به حال خوب جواب داده است. اگر خاک پوششی را پاستوریزه کنید، احتیاج به تیمار آن با هیچ سمی نیست. اگر امکان پاستوریزه کردن خاک وجود ندارد، موقعی که خاک را روی بستر پخش کردید، به ازاء هر متر مربع از ۴ لیتر محلول کار بیندازیم استفاده کنید. غلظت مورد استفاده در روی پاکت سم نوشته شده است. چون مقدار ماده موثره سم ممکن است،بسته به شرکت تولید کننده آن، فرق کند، من مقدار مشخصی برای آن ذکر نمی کنم. زمانی که قارچ روی بستر کشت است، اصلا نباید از هیچ سمی استفاده شود. چون سم جذب قارچ می شود و بقیه‌اش را خودتان می دانید.

منابع انتقال اسپورها و میسلیوم قارچ مخرب مایکوگون

منابع انتقال اسپورها و میسلیوم قارچ مخرب مایکوگون

بر اساس نتایج تحقیقات و بررسی منابع علمی، منابع انتقال اسپورها و میسلیوم قارچ مخرب مایکوگون عبارتند از:

1. میسلیوم قارچ مایکوگون
2. خاک پوششی
3. ویزیتورها
4. کمپوست
5. واحد های آلوده مجاور
6. حیوانات، پرندگان و حشرات

ابتدا در رابطه انتقال از طریق خاک پوششی صحبت می کنیم. غالبا اسپورها و یا میسلیوم این قارچ با خاک پوششی به مزرعه شما وارد می شوند. اگر از آلوده نبودن خاک پوششی خریداری شده مطمئن نیستید، خودتان باید خاک پوششی را قبل از استفاده، حتما پاستوریزه کنید. روش پاستوریزه کردن را بعدا توضیح خواهم داد.

چگونه ممکن است خاک پوششی خریداری شده حامل اندانهای تکثیری مایکوگون باشد؟

اگر در ترکیب خاکی که می خرید، کمپوست مصرف شده استفاده شده باشد (خیلی از شرکتهای تولید کننده قارچ، خاک پوششی خود را از ترکیبی از کمپوست مصرف شده و خاک پیت خارجی تهیه می کنند، و همین ترکیب را پس از پاستوریزاسیون می فروشند)، و اگر سالنهای شرکتی که خاک را به شما می فروشد، آلوده به مایکوگون باشد و خاک پوششی به خوبی پاستوریزه نشود، مایکوگون می تواند از طریق این خاک پوششی خریداری شده به سالنهای کشت شما منتقل شود.

آیا خاکهای پیت ایرانی که از آبرفتها و باتلاقها استخراج می شود، می تواند آلوده به مایکوگون باشد؟.
جواب بلی است. خاکهای پیت ایرانی هم به صورت طبیعی ممکن است آلوده به مایکوگون باشند. به هر حال در طبیعت هرجا قارچ دکمه ای می روید، مایکوگون هم به عنوان یک پارازیت وجود دارد، اما فراوانی و تراکم آن نسبت به مزارع قارچ آلوده به مایکوگون، کمتر است. این خاک هم اگر قبل از بسته بندی پاستوریزه نشود، می تواند منبع آلودگی باشد.

یکی دیگر از منابع انتقال مایکوگون، ویزیتورها می باشند. ویزیتورها چون برای خرید قارچ به واحدهای تولیدی متعددی سر می زنند، می توانند اسپورهای این قارچ را از واحد آلوده به واحد های دیگر منتقل کنند. توصیه می شود تا جاییکه ممکن است از پذیرش این افراد در واحد تولیدی خود داری کنید و یا در محلی دور از سالنهای کشت پذیرای آنها باشید. توصیه می شود تمام کسانی می خواهند وارد و یا نزدیک سالنهای قارچ شوند، لباسهای (Overall) مخصوص آن شرکت را که ممکن است یکبار مصرف باشند و یا مثل مثل لباسهای بیمارستانی، هر سری اتوکلاو می شوند، بپوشند.

منبع انتقال دیگر می تواند بلوکهای کمپوستی باشد که از واحد آلوده به مایکوگون خریداری می کنید، خصوصا اگر واحد تولید کمپوست در مجاورت سالنهای تولید قارچ باشد. خود کمپوست تا قبل از باز شدن درب اتاق پاستوریزاسیون و شیرین سازی عاری از آلودگی است، بعد که کمپوست برای مایه زنی و بسته بندی بیرون آورده می شود، ممکن است باد اسپورهای مایکوگون را به کمپوست و یا پلاستیک های بلوک های کمپوست منتقل کند. البته طبق مطالعات انجام شده این قارچ از میسلیوم قارچ خوراکی تغذیه نمی کند. بنابراین بعید است اسپور مایکوگون در کمپوست تا زمان تشکیل اندامهای میوه دهی قارچ زنده بماند. اما اگر اسپورها روی پلاستیک های بلوکها بنشینند، می توانند به واحدهای وارد کننده کمپوست منتقل شوند. وقتی این اسپورها توسط باد به خاک منتقل شوند، آنگاه می توانند برای واحد جدید مشکل ساز شوند. توصیه این است که واحد تولید کمپوست حداقل یک کیلومتر با سالنهای تولید قارچ فاصله داشته باشند. البته جهت وزش باد غالب منطقه را در نظر داشته باشید. واحد تولید کمپوست باید در پایین دست باد باشد. کارگران مشغول در سالنهای تولید هرگز وارد سایت کمپوست سازی نشوند و برعکس کارگران مشغول در سایت کمپوست سازی وارد سالنهای تولید نشوند. اتاقهای استراحت برای کارگران هر سایت مجزا باشد. برای اطمینان، بعد از چیدن بلوکها در قفسه ها و قبل از برداشت پلاستیکها، روی آنها را با قارچ کش مناسب (بنومیل و کاربندازیم) اسپری کنید.

منبع دیگر واحدهای آلوده مجاور می باشند. اگر در مجاورت واحد شما واحد آلوده به مایکوگون وجود داشته باشد، تنها راه جلوگیری از آلودکی به این قارچ مخرب، استفاه از فیلتر هپا در سر راه هوای ورودی به سالنها و رعایت نظافت و بهداشت بیشتر است.

حیوانات و پرندگان و حشرات هم می توانند اسپورهای قارچ مایکوگون را از مزرعه آلوده به مزرعه تمیز منتقل کنند. جلوی حیوانات را می توان با کشیدن فنس در اطراف مزرعه گرفت، اما جلوی پرندگان و حشرات را!!!!!. برای انتقال بیماری لازم نیست حتما این موجودات وارد سالن تولید شوند. کافی است اسپورها را به خاک اطراف سالنها منتقل نمایند

تنظیم و کنترل مقدار فلاش های برداشت قارچ

با یک سری تمهیداتی می توان مقدار قارچ قابل برداشت را در هر فلاش کنترل کرد. عواملی که در میزان برداشت در هر فلاش موثر می باشند، عبارتند از:

۱. دمای هوای سالن و سرعت کاهش آن
۲. دمای کمپوست و سرعت کاهش آن
۳. غلظت CO2 و سرعت کاهش آن
۴. رطوبت نسبی

فلاش اول با برداشت زیاد

برای اینکه در فلاش اول محصول زیادی داشته باشیم، نباید بعد از شوک سرمایی در میزان هوادهی محدودیت ایجاد کنیم. در این صورت تعداد پین ها زیاد و محصول “قلاش” اول بیشتر خواهد شد. اگر از فلاش اول محصول بیشتری برداشت کنیم، قطعا محصول “فلاشهای بعدی کمتر خواهد شد. فاکتورهای رشدی قابل دستورزی برای هوادهی تشدید و محصول زیاد در قلاش اول طبق جدول زیر می باشند

فلاش اول با برداشت متوسط

برای اینکه در تلاش اول محصول متوسطی داشته باشیم، باید بعد از شوک سرمایی در میزان هوادهی مقداری محدودیت ایجاد کنیم. در این صورت تعداد پین ها متوسط و محصول فلاش اول نیز متوسط خواهد شد. فاکتور های رشدی قابل دستورزی برای هوادهی متوسط و محصول متوسط در قلاش اول طبق جدول زیر می باشند.

فلاش اول با برداشت کم

برای اینکه در فلاش اول محصول کمتری داشته باشیم، باید بعد از شوک سرمایی در میزان هوادهی محدودیت زیادی ایجاد کنیم. در این صورت تعداد پینها کم و محصول فلاش اول نیز کم نخواهد شد. فاکتور های رشدی قابل دستورزی برای هوادهی کم و محصول کمتر در قلاش اول طبق جدول زیر می باشند.